قاراگیله یا قره‌گیله از معروف‌ترین ترانه‌های معاصری است که وارد موسیقی فولکلور آذربایجان شده، بیشتر آذربایجانی‌ها حداقل چند بند از این ترانه را حفظ بوده و همواره آن را زمزمه می‌کنند. از خوانندگان معروفی که این ترانه را برای نخستین بار اجرا کرده می توان به «ربابه مراداوا» اشاره کرد که با اجرایی فوق‌العاده لقب «قارا گیله» را از آن خود کرد.
در سال ۱۹۶۸ آهنگساز نابغه آذربایجان «مایسترو نیازی» موسیقی قاراگیله را برای سمفونی ساخت و این آهنگ را جاودانه نمود. نیازی دوران کودکی خود را در تبریز گذرانده بود و بعد‌ها هم چندین بار به تبریز سفر کرد. نیازی خوب می‌دانست که قارا گیله از جاودانه‌های موسیقی آذربایجان ایران است. قارا گیله به خاطر اینکه از احساسات عاشقانه بی‌پرده سخن می‌گفت، در محیط‌های عمومی به ندرت اجرا می‌شد. بعد از سقوط حکومت ملی آذربایجان و ممنوعیت اجرای آهنگ‌های آذربایجانی، قاراگیله همراه مهاجرینی که به آذربایجان شمالی رفته بودند، در آن سوی ارس طنین‌انداز شد و با اجرای شوکت‌علی اکبراوا در رادیو باکو توسط امواج دوباره به سرزمین مادری بازگشت. قاراگیله را قالیبافان بر سر دار قالی با خود زمزمه کرده و نوای آهنگینش را بر تار و پود قالی می‌بافند.
متن کامل قاراگیله بعد از جنگ‌جهانی دوم از طرف انتشارات «چمن‌آرا»ی تبریز و در قالب کتاب «تصنیف‌های آذربایجان» منتشر شد. بعد‌ها پرویز پرویزی در کتاب‌های «تصنیف‌های قفقاز و باکو» و «تصنیف‌های ترکی استانبولی» خود متن کامل این ترانه را به چاپ رساند، ولی هر دو کتاب به علت تیراژ محدود کمیاب بوده و در معدود کتابخانه‌ای پیدا می‌شوند. در سال ۲۰۰۱ روزنامه‌نگار مشهور آذربایجانی «رافائل حسین‌اف» متن کامل قاراگیله را به نقل از کتاب «پرویز پرویزی» در کتاب «میللتین ذره‌سی» خود انتشار داد.
قاراگیله مجازی از «جانم»، «عشقم» و «قلبم» است که متن کامل آن دارای ۱۹ بند بوده و هر بند دارای دو قسمت مجزاست. قسمت اول هر بند دارای صداهای کشیده و قسمت دوم بیشتر همراه با صداهای کوتاه است.
قره یا قارا به معنی سیاه و گیله به معنی عدسی چشم و معنی اصلی عدسی سیاه (دارای مردمک سیاه) است. عدسی مرکز چشم است و به همین دلیل در زبان ترکی عمق زیبایی و عزیزی را نشان می‌دهد، اما از آنجایی که لغت مردمک سیاه در فارسی کمی غریب است از لغت چشمان سیاه به جای آن در ترجمه استفاده می‌شود.
در بعضی نقل‌ها در متن اختلافات جزئی وجود دارد و به جای قاراگیله، قاراگیله‌م (سیاه چشمانم، سیاه چشمان من) استفاده می‌گردد.
گلمیشه م اوتاغینا اویادام سنی،
قارا گیله، اویادام سنی.
نه گؤزل خلق ائلیب یارا‌دان سنی،
قارا گیله، یارا‌دان سنی.
گؤتوروب من قاچیرام آرا‌دان سنی،
قارا گیله، آرا‌دان سنی.
قیزیل گول اسدی، صبریمی کسدی،
سیل گؤزون یاشین، قارا گیله،
آغلاما بس دی.
*
تبریزین کوچه‌لری دولان با دولان،
قارا گیله دولان با دولان.
اگر منی سئومیرسن،
گئت آیری دولان.
نه منه قیز قحط دیر،
نه سنه اوغلان،
قارا گیله، نه سنه اوغلان.
*
آغاج اولایدیم، یولدا دورایدیم،
سن گلن یئره قارا گیله،کؤلگه سالایدیم.
ائویمیزین قاباغی، سو گلن آرخ دی،
قارا گیله، سو گلن آرخ دی.
دوروم چیخیم ائیوانا،
قارا گیله، یار گلن واخت دی.
یاریم گلیب چیخماییر،
اووقاتیم تلخ‌دیر،
قارا گیله ، اووقاتیم تلخ دیر.
*
دربند آرا‌لی، کؤنلوم یارا‌لی،
بیر یار سئومیشم، قارا گیله، تبریز مارالی
بیر یار سئومیشم، قارا گیله، تبریز مارالی.
دریافت آهنگ قارا گیله با صدای عالیم قاسیمف
Gelmisem otagina Oyadam seni kara gilem
آمدم به اتاقت تا تو را بیدار کنم ای نور چشم من
Ne gozel xelq eylemis Yaradan seni kara gilem
چه زیبا خلق کرده آفریننده تورا،ای نور چشم من
Goturup men kacaram Aradan seni kara gilem
تورا از میان بر میدارم و فرار میکنم ای نور چشمم
Kizil gul esti
گل سرخ وزید
Sebrimi kesti
صبر مرا برید
Sil gozun yasin kara gilem
اشک چشمهایت را پاک کن نور چشم من
Aglama besti
گریه نکن بس است
Sil gozun yasin kara gilem
اشک چشمهایت را پاک کن نور چشم من
Aglama besti
گریه نکن بس است
Tebrizin kucelerin
کوچه های تبریز را
Dolamma dolan kara gilem
قدم بزن ای نور چشمم
Senki meni sevmirsen
توکه مرا دوست نداری
Get ayri dolan kara gilem
برو جدا از من گردش کن (قدم بزن)
Ne sene kiz qehetdir Ne mene oglan kara gilem
نه برای تو دختر قحطی است نه برای من پسر
Agac olaydim
کاش درختی بودم
Yolda duraydim
در راه می ایستادم
Sen gelen yola kara gilem
به راهی که تو میایی ای نور چشمم
Kolge salaydim ayaman
سایه می انداختم آی امان
Sen gelen yola kara gilem
به راهی که تو میایی ای نور چشمم
Kolge salaydim
سایه می انداختم
دریافت آهنگ قارا گیله با صدای ربابه مراداوا
منبع: میانالی
این قطعه شاهکاره. من آذری زبان نیستم. ابتدا حتی معنی قطعه را هم نمیدونستم ولی بقدری زبان موسیقایی این قطعه قوی هست که نیازی به دونستن الفاظ نیست!! این قطعه از مرزها و محدودیت های زبانی فراتر رفته. واقعا لذت بردم.